„Polak, Węgier dwa bratanki … „ - cz.1

Tytuł może wydawać się trochę mylący, w kontekście motoryzacyjnym, nie będzie to jednak  materiał o polsko-węgierskich związkach historycznych  czy sympatii jednego narodu do drugiego,  chociaż każdy z nas z pewnością słyszał przysłowie „Polak, Węgier dwa bratanki,  i do szabli, i do szklanki” i spotkał się z informacjami o św. Kindze, Ludwiku  Węgierskim, Józefie Bemie, Stefanie Batorym, granicy polsko – węgierskiej   czy wreszcie miał do czynienia z bardziej przyziemnymi sprawami  jak gulasz, czy tokaj (aczkolwiek ten ostatni nie jest to przyziemny trunek). 
Pogarszająca się za oknem pogoda skłoniła mnie do napisania kilku słów wspomnień ze słonecznych wakacji, a związanych z odwiedzeniem jednego z miejsc, które warto zobaczyć przebywając w Budapeszcie – Muzeum Transportu - Közlekedési Múzeum (przy ul. Városligeti krt. 11, blisko parku miejskiego, Placu Bohaterów czy sławnych łaźni - Széchenyi Fürdő ) – szczególnie, gdy interesujemy się historią motoryzacji (dla tych którzy wolą szybsze maszyny, pozostaje pod koniec lipca tor F1 pod Budapesztem - Hungaroring).
Jako że jest to strona poświęcona motoryzacji, zatem do rzeczy  - co o wiemy o węgierskiej motoryzacji?! Prawie każdy powie „Panonia, Ikarus”  – bardzo dobrze!

 

Panonia P-24 z 1973 r. – silnik o pojemności 248 cm3 i mocy 24KM  oraz IKARUS typ 250 – model skala 1:10

Ale co jeszcze ? Cofając się do początku ubiegłego wieku natkniemy się na konstruktorów, którzy wiele dokonali w dziedzinie  motoryzacji i marki brzmiące dość obco. Jednym z nich był János Csonka (1852-1939), który między innymi zbudował samochód noszący jego imię.

 

Samochód Csonka z 1909 r.

 

Samochód Csonka w wersji pocztowej



Trójkołowiec zbudowany na podstawie projektu Jánosa Csonki – w 1900 r. wyprodukowano 22 takie pojazdy  na potrzeby poczty Węgierskiej – listonosze mieli wtedy lżej …



Dalej warto wspomnieć o węgierskich zakładach produkujących pojazdy takich jak: Ganz (ciężarówki i autobusy), Marta (samochody dostawcze i osobowe), Magyar Fiat, Magyar Waggon és  Gépgyar, Phönix czy Röck i pojawiające się marki jak Raba czy MÁG.

Obok wielkich zakładów, do czasu rozpadu Cesarstwa Austro-Węgierskeigo,  swoją rolę w historii odegrali tacy konstruktorzy jak  Ferenc  Dedics ze swoim motocyklem, Nándor Hóra, który skonstruował w 1902 roku czterokołowy motocykl (czyżby to był jeden z pierwszych quadów? – zdjęcie po lewej) czy Géza Szam ze zbudowanym w 1901 roku trójkołowcem (zdjęcie poniżej – model w skali 1:5 – zdjęcie po prawej).



Lata 1918 -1948 to już czasy takich zakładów i marek jak EMMAG, Fejes Lemezmotorgyár, FP Automobilművek, MÁG, Mavág, Méray, Roessemannn és Kühnemann, Unitas, Vehiculum, Via czy WM.
W  okresie międzywojennym w historię węgierskiej motoryzacji wpisały sie także takie postacie jak: Ervin Adorján, Lajos Ambrust, Oszkár Asboth, Ferenc Beitner, Csermely Károly, György Feledi, Andor Hajdú, Gábor Nadanyi, János Nebel. Sándor Simó, Michály Székely, Győrgy Szirmai, Andtal Szorcsik, Ödön Uher ifj. Ferenc Uhereczky, Imre Vadász, Károly Zsolt. Prowadzili oni prace doświadczalne  nad najrózniejszymi pojazdami takimi jak: samochody napedzane śmigłem – aeromobil,  pojazdy napędzane silnikami lotniczymi, cyclekarami,  minisamochodami napędzanymi silnikami motocyklowymi.  Wymieniony już wcześniej Károly Zsolt, w 1932 r. opracował konstrukcję trójkowłowego  mini samochodu, napędzanego silnikiem motocyklowym DKW o pojemności 200 cm3 – pod nazwą Pille 200. (fotografia pojazdu: http://autohistory.negyesi.net/hucar/torpe/pille.jpg)

 

Wyrób kół i akcesoria samochodowe

 


Warto również wspomnieć o samochodzie zaprojektowanym przez Jánosa Pentelényi marki Pente 500 napędzanym dwucylindrowym, dwusuwowym silnikiem opojemności 500 cm3 i mocy 15 KM oraz jego mocniejszej wersji Pente 600.


PENTE 600 z  1948 r.





Dalsze lata węgierskiem motoryzacji to takie marki jak ÁMG(samochody ciężarowe i autobusy) i modele  Alba Regia, Ikarus, dalej Csepel produkujący najrózniejsze odmiany samochodów ciężarowych  - jak np.  Model Csepel  453 (1973 r. licencja polskiego STARA) czy Csepel D740 (z kabiną Jelcza) http://csatweb.csatolna.hu/tagok/kunjozsi/kepek/teherautok/cs-d740.jpg  – czyli jednak związki motoryzacyjne polsko-węgierskie istniały (!).



Ostanie  lata węgierskiej motoryzacji to Ikarus ze swoimi autobusami oraz montowania Opla w Szentgotthard czy Audi TT w Györ.



Tyle o historii motoryzacji ... ślady Auto Union – proszę bardzo - motocykl DKW  z 1937 r. z silnikiem o pojemności 97 cm3 .



A co jeszcze można zobaczyć w tym  ciekawym muzeum?! Tego  będzie można się dowiedzieć w kolejnej części artykułu.

Źródło:  István Zsuppan  „A magyar autó” – wyd. Oldtimer Média Kft, Budapeszt 2009.
Strona muzeum: http://www.km.iif.hu/
Strona o węgierskich minisamochodach (w j. angielskim): 
http://autohistory.negyesi.net/hucar/torpe/hungarian_microcars.html

Autor: SBG